İslam düşüncesinde yaşam, beklenmedik zorluklar ve ani değişimler barındırır. Her ne kadar düzenli ve planlı bir hayat hedeflense de, kontrolümüz dışında gelişen durumlarla karşılaşmak kaçınılmazdır. Böyle anlarda zaruret devreye girer; insan, kaçınılmaz bir felaket veya zarar durumu ile yüzleştiğinde, geleneksel kuralların ötesinde en makul çözümü aramak durumunda kalır. Ehven-i şer kavramı, tam da bu anlarda, seçim yapmakta tereddüt edenlere yol gösteren bir rehber olarak ortaya çıkar.
Zaruret ve Maslahatın Dansı
Maslahat anlayışı ise, bireysel çıkarların ötesinde toplumsal iyiliği gözeten bir yaklaşımı temsil eder. İslam hukukunda, ortak yaşamın düzeni ve toplumun refahı her şeyin önünde gelir. İki seçenek arasında kalındığında, en az zararı verecek olanı tercih etmek, hem bireyin hem de çevrenin geleceği için sorumluluk sahibi bir adım olarak görülür. Bu iki ilkenin uyumu, zor zamanlarda bile umut ve çözüm arayışını canlı tutar.
Fıkıhın İncelikli Tercihleri
Klasik İslami kaynaklarda, fıkıh alimleri zaruret anlarında hangi hükümlerin esnetilebileceğini titizlikle tartışmışlardır. İbn Abidin, İbn Kayyim ve diğer pek çok düşünür, adalet ile merhametin dengelendiği bu noktada, toplumsal yararın öncelikli olduğuna vurgu yapar. Bu yaklaşım, dinin katı kuralları ile insan hayatının değişken doğası arasında ince bir köprü kurar ve esnekliğin, gerçek yaşama uyarlanmasının önemini ortaya koyar.
Farklı mezheplerin yorumları arasında ufak tefek farklılıklar gözlemlense de, temel anlayış her daim aynıdır: Daha büyük felaketin önlenmesi için en küçük zararı verecek olan seçilmeli. Bu düşünce, yalnızca teorik bir kavram olarak kalmaz; pratik uygulamalarda da kendini gösterir. Örneğin, hayati tehlike anlarında normalde yasak kabul edilen davranışların, hayatı kurtarmak amacıyla müsaade edilmesi, bu ilkenin somut yansımalarındandır. Alimlerin bu derin analizleri, günümüz hukuk sistemlerinde bile örnek alınabilecek esneklikler sunar.
Gündelik Hayatın İkilemleri
Günlük yaşamda pek çok durumda iki kötü seçenek arasında sıkışıp kalmak mümkün. İş hayatında alınacak kritik kararlar, aile içi tartışmalar veya sosyal çevremizde yaşanan anlaşmazlıklar, insanı zaman zaman etik bir çıkmaza sürükler. Böyle durumlarda, her iki alternatifin de olumsuz sonuçları bulunabilir; fakat daha büyük zararın önüne geçmek için en az zararlı olanı tercih etmek akılcı bir strateji olabilir.
Bu yaklaşım, yalnızca soyut bir kavramdan ibaret kalmaz. Gerçek hayatta, zorluklarla karşılaşan bireyler, kalplerinde taşıdıkları inanç ve değerler ışığında, her iki seçeneğin risklerini dikkatlice tartarak en makul olanı seçmeye çalışırlar. Bu bilinçli tercih, hem bireysel yaşam kalitesini artırır hem de toplumsal uyumun korunmasına katkıda bulunur. Böylece, karşılaşılan çelişkiler daha yönetilebilir hale gelir ve her adım, insanın içsel dünyasında bir denge yaratır.
Gölgeler Arasında Işığa Yolculuk
Ehven-i şer prensibi, insanın en karanlık anlarında bile akıl ve vicdan ışığının nasıl parladığını gözler önüne serer. Zorunlulukla yüzleştiğimiz her durumda, aslında içimizde var olan o küçük ışıltıyı ararız; bu ışıltı, bizi en az zararlı olan yolu seçmeye yönlendirir. Hayatın belirsizlikleri ve kaçınılmaz engelleri arasında, bu ilke adeta bir yol haritası sunar. Her ne kadar seçimler zorlu olsa da, küçük bir umut kıvılcımı bile geleceğe dair yeni ufuklar açabilir.
İnsan, karanlık zamanlarda bile adım adım aydınlığa ulaşmayı başarır. Bu yaklaşım, basit bir kural olmaktan öte, bireyin içsel gücünü ortaya çıkaran ve toplumsal dayanışmayı güçlendiren bir rehber gibidir. Zorluklarla mücadele ederken, en az zararı verecek seçeneği tercih etmek, yaşamın akışını yavaş yavaş değiştirebilir. Böylece, her seçim, bir nevi kendi içsel yolculuğumuzda bizi daha bilinçli ve umut dolu kılar.
Kaynaklarım
- İmam Şâtıbî – „El-Muvâfakât“, Dar el-Ma’rife, Beyrut.
- Bu eser, maslahat (kamu yararı) ilkesini detaylıca ele alır. Ehven-i şer anlayışı, maslahat prensibine dayanır.
- İbn Abidin – „Reddü’l-Muhtar“, Dar el-Fikr.
- Hanefi mezhebinin önemli kaynaklarından biri olup, „iki zarar çatıştığında ehven olan tercih edilir“prensibinden bahseder.
- El-Karâfî – „El-Furûk“, Dar İhyâ el-Kutûb el-Arabiyye.
- Bu kitapta „İki kötülükten daha hafif olanı tercih edilir“ prensibine değinilir.
- Nevevî – „el-Mecmû’“, Dar el-Fikr.
- Şafii mezhebine göre maslahat ve zaruret ilkelerinden bahseder.
- İbn Haldun – „Mukaddime“, Dar al-Fikr.
- Devlet yönetiminde maslahat ilkesine dayalı kararların nasıl verildiğini anlatır.